ԱՆԱՊԱՏԸ ՊԱՏ ՉՈՒՆԻ

Անշուշտ, որեւէ սովորական հայախօս անձ պիտի ըսէր, թէ պատն ու անապատը իրարու կապուած են։ Նոյնիսկ Մխիթար Սեբաստացի, որ հեղինակած է երկհատոր «Բառգիրք  Հայկազեան լեզուի»ի առաջին հատորը (1749), խորհած էր, որ անապատ բառը «ոչ պատեցեալ որմով» կը նշանակէր (այսինքն՝ պատով չշրջապատուած), հետեւաբար անապատը պատէն բխած բարդ բառ մը համարելով։ Անապատ բառի անդամահատումը կու տայ ան-ա-պատ, այսինքն՝ «առանց պատի»։  

 Սակայն, այդպիսի բաժանում մը կը պատկանի լեզուաբաններու կողմէ «ժողովրդական ստուգաբանութիւն» (folk etymology) կոչուած երեւոյթին, երբ մարդիկ կը տարուին բառի մը երեւոյթով՝ անոր ծագումը որոշելու համար։ Արդարեւ, անապատ բառին ճիշդ զուգահեռը կը գտնենք իրանական լեզուներուն մէջ։ Միջին պարսկերէնի մէջ (Սասանեան հարստութեան շրջանի լեզուն, Ք.Ե. 3րդ-7րդ դար) կայ անապատան (anapatan «անշէն») բառը, որ ապատան (apatan «շէն») բառի ժխտականն է։

Հետեւաբար, Սահարան ու Տէր Զօրը անապատներ են, ինչպէս որ կան նաեւ ամայի վայրեր, ինչպէս անապատ քաղաք մը։

Հետաքրքրական է յիշել, որ անապատ բառի ուրիշ գործածութիւն մը կայ, որ կիրարկուած է քաղաքներէ հեռու վանքերու, որոնք ընդհանրապէս ճգնաւորներու բնակատեղին էր։ Նմանօրինակ մեծաթիւ անապատներ եղած են պատմական Հայաստանի տարածքին, սկսելով վաղ միջնադարէն։ Այս ժամանակներուն, տեղին է ոգեկոչել Թարգմանչաց անապատը, որ կը գտնուէր Ուտիք նահանգի Գարդման գաւառի (այժմ՝ Դաշքեսան, Ատրպէյճանի մէջ) Բանանց գիւղէն մէկ քիլոմերթ դէպի հարաւ։ Այդ գիւղի հայկական բնակչութիւնը պարտադրուեցաւ գաղթել 1989ին, եւ մարդ միայն կրնայ ենթադրել, թէ ի՞նչ դարձած են վանքի աւերակները այսօր՝ ատրպէյճանցի «մշակութասէր» եւ «խնամատար» պետութեան ձեռքը։