ՇՈՔՈԼԱՅԻ ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԱՆՈՒՆՆԵՐԸ

Տօնական օրերուն, փաստօրէն կը խեղդուինք անուշեղէններու, յատկապէս՝ շոքոլայի մէջ։

Շոքոլան ամերիկեան է, աւելի ճիշդ՝ մեքսիքական։ Բառին արմատը ացտեկներու լեզուի chocolatl բառն է, որ շոքոլայի հիմք cacaoյով եւ ջուրով պատրաստուած խմիչքի մը անունն էր։ Անկէ ծագում առած են սպաներէն chocolate եւ ֆրանսերէն chocolat բառերը, որոնք անցած են այլ լեզուներու։ 19րդ դարուն, chocolate բառը սկսած է կիրարկուիլ քաղցրաւենիքին համար։

Արեւմտահայերէնի մէջ, սովորաբար շոքոլա բառը կը գործածենք, որ ուղղակի ֆրանսերէնի փոխառութիւն է, մինչ արեւելահայերէն շոկոլադ բառը նոյնպէս ֆրանսերէնէ փոխ առնուած է, բայց ռուսերէն шокола́д (shokolad) բառի ճամբով։

Սակայն, արեւմտահայերէն աւելի քիչ գործածուած երկու բառեր կան, որոնց ծագումը յայտնի չէ։ Անոնցմէ մէկը տուրմ բառն է։ Հրաչեայ Աճառեանի արմատական բառարանին մէջ  յիշուած է, որ առաջին անգամ երեւցած է յայտնի բանասէր Նորայր Բիւզանդացիի հայերէն-ֆրանսերէն նշանաւոր բառարանին մէջ (1884), եւ Աճառեան կ՚աւելցնէ. «Անշուշտ նորահնար բառ է, բայց ի՞նչ աղբիւրից է հանուած»։ Մենք ալ չենք գիտեր, հարկաւ, բայց բառը մինչեւ մեր օրերը շրջանառութեան մէջ է, եւ ներկայիս հայաստանեան ընկերութիւն մը կայ, որ շոքոլա կ՚արտադրէ եւ տուրմ բառը որդեգրած է իր անունին մէջ՝ յանգ բռնելով gourmet բառին հետ (տուրմէ–գուրմէ)։

Կոլոհատ կամ կոլահատ բառի պարագան ա՛լ աւելի խորհրդաւոր է։ Որոշ արտաքին նմանութիւն ունի chocolat(e) բառին հետ, եւ կարելի ենթադրել, որ ֆրանսերէն բառի սխալ ընթերցումէ մը բխած հայերէն խեղաթիւրուած տարբերակ մըն է։ 20րդ դարու սկիզբին գործածուած է, եւ կը գտնուի անցեալ դարու շարք մը հայերէն բառարաններու մէջ (Յ. Թ. Գայայեան, Պետրոս վրդ. Ճիզմէճեան, Գնէլ արք. Ճէրէճեան, եւ այլն)։

Ի դէպ, Յ. Յ. Չագմագճեանի մեծածաւալ անգլերէն-հայերէն բառարանը (Պոսթըն, 1922) անգլերէն chocolate բառը թարգմանուած է թէ՛ կոլահատ եւ թէ՛ տուրմ ձեւերով։

Ճիշդ է, որ chocolate բառը միջազգային է, բայց ո՞վ ըսաւ, թէ գաղափար մը միայն մէկ անուն կրնայ ունենալ։